Giao thông Hà Nội cũ chuẩn xác và khoa học

Hà Nội thời Pháp thuộc (Ảnh: sator.forum.com)

Nói đến quy hoạch một thủ đô trước hết phải nói đến mạng lưới giao thông đô thị, từ trung tâm đô thị nối liền với hệ thống giao thông quốc gia. Ở những đô thị nhỏ thì mạng lưới giao thông thường theo mạng bàn cờ. Những đô thị lớn hầu hết được tổ chức theo mạng xuyên tâm. Ở các quốc gia trên thế giới, những đô thị lớn như Moscow, Bắc Kinh, Tokyo…kết hợp mạng xuyên tâm với hệ thống các vành đai, hoặc thậm chí giữa các mạng xuyên tâm vành đai là các mạng bàn cờ xen vào.

Thành Đại La của chúng ta xây dựng vào năm 864-874 do Cao Biền thực hiện. Lý Thái Tổ và các vương triều nhà Lý hoàn thiện bổ sung nâng cao và dựng kinh thành Thăng Long bao gồm cả thành và kinh đô. Mãi đến năm 1886 thực dân Pháp đặt Hà Nội thành đất nhượng địa mới quy hoạch lại.

Quy hoạch Hà Nội thời Pháp thuộc, hệ thống giao thông là những trục xuyên tâm gồm: Đường 1 chạy từ Hà Nội dọc theo đất nước về hai phía Bắc Nam. Phía Bắc lên đến mục Nam Quan, phía Nam chạy dọc miền Trung vào đến Sài Gòn rồi xuống Cà Mau. Đường số 2 chạy từ trung tâm Thủ đô về phía Tây Bắc qua Phú Thọ, Yên Bái, Lào Cai. Đường số 3 qua Thái Nguyên Bắc Cạn, Hà Giang. Đường số 5 từ trung tâm Hà Nội qua Hải Dương, Hải Phòng. Đường số 6 từ Hà Nội theo hướng Tây lên Hoà Bình, Sơn La, Lai Châu nối với Lào.

Ngoài ra còn có một số tuyến đường như tuyến đường 11 nay là đường 32 bổ sung cho tuyến đường số 2 qua Sơn Tây, Phú Thọ, đường số 22 nay là Quốc lộ 21B từ Hà Đông đi Phủ Lý.

Ý nghĩa của những con đường này trước hết là tổ chức hệ thống giao thông làm hướng phát triển đô thị, nhưng đồng thời là huyết mạch để tổ chức hệ thống hành chính trong cả nước thông suốt từ các tỉnh đến trung ương. Là điều kiện nhằm khai thác những tài nguyên khoáng sản phục vụ chế độ thực dân và đàn áp các phong trào nổi dậy của nhân dân khi cần thiết. Phải nói hệ thống giao thông các trục xuyên tâm của thủ đô Hà Nội được xây dựng thời đó là chuẩn xác và khoa học.

Giao thông Hà Nội nay: Bất an?

Sau khi giành được độc lập, nhà nước ta đã không ngừng mở rộng nâng cấp hiện đại hoá các tuyến đường này nhằm phục vụ việc mở rộng các khu đô thị ngày càng đòi hỏi phát triển về quy mô, tính chất cho kịp với trào lưu chung.

Chúng ta còn mở thêm một số tuyến đường mới như: Đường 1 mới Pháp Vân- Cầu Giẽ; đặc biệt là tuyến đường Láng- Hoà Lạc. Những tuyến đường này hiện đại hơn, quy mô gấp nhiều lần so với trước góp phần cải thiện năng lực vận tải cũng như phục vụ cho việc mở rộng vùng đô thị mới.

Hệ thống đường vành đai: Thời Pháp hệ thống vành đai số 1 nối năm cửa ô, vành đai số 2 là đường từ Ngã Tư Sở đi về hai chiều Láng và Chợ Mơ. Vành đai này thực chất chưa hoàn chỉnh.

Quy hoạch mới thấy xuất hiện một tuyến đường trục xuyên tâm, điểm đầu Hoàng Quốc Việt qua ngã tư Phạm Văn Đồng nối với đường 21 (đường Cu Ba). Tuyến đường này dài 30 km đúng bằng đường dài Láng- Hoà Lạc. Con đường này được đặt tên là trục Thăng Long, có người còn gọi là trục tâm linh hướng chính Đông- Tây. Đầu tư tuyến đường vào khoảng trên 100 nghìn tỷ đồng.

Một câu hỏi đặt ra: Có nên xuất hiện trục đường này hay không và nếu có thì nên ở quy mô nào?

Trục đường theo hướng chính Đông – Tây làm cho giao thông cực kỳ bất an. Buổi sáng, các phương tiện đi từ Tây sang Đông, buổi chiều từ Đông sang Tây, lúc nào lái xe cũng đối mặt với hướng mặt trời gây mỏi mệt bức xúc về thần kinh, ảnh hưởng đến sức khoẻ rất dễ dẫn đến tai nạn.

Hơn nữa trục đường này điểm mở đầu là đường Đê La Thành, điểm kết thúc là đường Cu Ba. Dọc trục Thăng Long không thấy một nội dung mang ý nghĩa lịch sử văn hoá kinh tế, chính trị và khu đô thị nào thì vấn đề đặt ra là có nhất thiết phải xây dựng tuyến trục đường này hay không?

Trục đường Láng- Hoà Lạc đang được khẩn trương xây dựng có quy mô hiện đại vào bậc nhất Đông Nam Á thì có nhất thiết phải làm một trục đường khác với quy mô lớn hơn và hiện đại hơn không. Tuyến trục đường Láng- Hoà Lạc nối từ hồ Tây qua đường Văn Cao, Liễu Giai, Nguyễn Chí Thanh, Trần Duy Hưng đến ngã tư Hoà Lạc, rồi làng văn hoá các dân tộc Việt Nam ở Đồng Mô và núi Ba Vì. Trục đường này đi qua các trung tâm văn hoá, Trung tâm Hội nghị Quốc Gia như vậy đã quá đủ về mặt ý nghĩa của nó rồi.

Còn nếu muốn quy hoạch trục đường từ đường Hoàng Quốc Việt đến đường 21 thì chỉ nên ở quy mô vừa phải như tuyến đường 32 hiện nay mà thôi và cũng chưa nên xây dựng trong thời gian trước mắt, trong khi ta đang phải tập trung vốn để phải làm nhiều việc cấp bách hơn. Việc đầu tư quá lớn đều dựa vào nguồn vốn đi vay của nước ngoài rất đáng lo ngại. Bây giờ đi vay thì mai này sẽ phải trả nợ, gây thêm khó khăn cho nền kinh tế đất nước.

Hệ thống đường vành đai hiện nay đang dần được hoàn thiện: Đường vành đai 1, vành đai 3 và chuẩn bị tập trung xây dựng vành đai 4. Vấn đề đặt ra quy hoạch vành đai 5 là hết sức cần thiết. Cự ly các vành đai này không cách xa nhau là mấy, vậy tại sao lại đặt vấn đề quy hoạch vành đai 4,5?

Vành đai 4,5 có tên là trục kinh tế Bắc- Nam. Nếu xây dựng tuyến vành đai này sẽ mất hàng nghìn ha ruộng lúa hai vụ mà chỉ để tạo nên một con đường phục vụ cho một số cụm đô thị lẻ tẻ mang tên là trục Xanh sinh thái thì không đáng lãng phí đất đai như vậy.

Đây là tuyến đường chưa được nghiên cứu kỹ, nó chỉ phục vụ mục đích lấy đất canh tác làm đô thị. Rồi đây khi chưa ra đời tuyến đường này nếu cung cách quản lý vẫn như hiện tại, rồi nhà cửa lại mọc lên một cách lộn xộn như đã xảy ra ở nhiều tuyến đường khác thì chỉ lợi bất cập hại.

Kế hoạch 1 cần giải pháp 10

Việc lấy quá nhiều đất canh tác sẽ ảnh hưởng đến chính sách an ninh lương thực của đất nước, đòi hỏi những người làm công tác quy hoạch cần lưu ý. Rồi vấn đề chính sách nông thôn, nông nghiệp và nông dân có còn ý nghĩa gì với người nông dân nơi tuyến đường đi qua khi họ không còn ruộng đất để canh tác, không còn nghề để sống. Cuộc sống của họ sẽ ra sao?

Nếu vì ý nghĩa vùng sinh thái Xanh cần thiết cho một thủ đô kết hợp với du lịch sinh thái, thì tại sao không sử dụng 2 bên triền sông Nhuệ và sông Đáy sẽ thực tế hơn và lợi ích lớn lao hơn.

Quy hoạch vùng nội đô bên trong vành đai 4 gồm các khu đô thị Bắc An Khánh, Nam An Khánh, Dương Nội, Văn Phú, Thanh Hà, Gia Lâm, Mê Linh tạo ra một đô thị cân đối hoàn chỉnh về tất cả các phương là phương án thực tế và khả thi.

Vấn đề môi trường hiện nay được coi là một vấn nạn. Sự ô nhiễm của tất cả hệ thống sông ngòi, ao hồ xem ra vô phương cứu chữa. Trong định hướng quy hoạch vẫn chỉ thấy những khẩu hiệu, thực tế hình như chúng ta đã quen “nói rồi để đấy”.

Sự ngán ngẩm của người dân về nạn ô nhiễm tồn tại quá nhiều năm, bởi tình trạng ô nhiễm luôn dẫm chân tại chỗ. Con sông Đáy trở thành con sông kiệt cạn dòng chảy từ lâu, sông Nhuệ, sông Tô Lịch đang là dòng sông đen đầy mùi xú uế, đâu còn mộng mơ như chính tên của nó nữa.

Chúng ta mơ về một thủ đô to đẹp và xanh sạch hơn. Nhưng kế hoạch 1, cần phải có giải pháp 10 mới thành công được.

Rất mong các nhà quy hoạch quan tâm, lắng nghe ý kiến đóng góp và thực sự cầu thị để có một quy hoạch thủ đô, nhất là về hệ thống giao thông đô thị khoa học, mang tính thực tiễn, và khả thi. Đó cũng là việc kế thừa và tôn vinh công lao tổ tiên khi chọn đất Thăng Long định đô. Để thủ đô đất Việt xứng tầm văn minh, hiện đại, đẹp, sạch, xanh, và không thua kém thủ đô các nước trên thế giới.

Tác giả: KTS Nguyễn Địch Long / Tuần Việt Nam

Sự trở lại của màu xanh

Lật giở những tấm bản đồ cũ về Hà Nội được lưu giữ từ năm 1873 đến năm 1888, dù mang tính ước lệ, nhưng vẫn có thể thấy một kinh kỳ “xanh” với nhiều đầm lầy, ao hồ, mạng lưới sông ngòi dày đặc. Nhiều làng cổ nằm sát phố. Nếu đối chiếu với những gì còn lại ngày nay, có thể thấy 90% ao hồ, mặt nước đã không còn nữa.

Từ năm 1899, cùng với sự du nhập đô thị khi người Pháp đặt chân đến đây, Thành cổ dần dần biến mất. Thay vào đó là những khu phố kiểu bàn cờ, dấu ấn của phong cách quy hoạch phương Tây. Sự chuyển dịch lớn có thể thấy rõ ở khu vực phía Nam hồ Hoàn Kiếm với những con đường lớn được hình thành. Trên nền vùng đầm lầy, mạng lưới đường sắt, nhà ga được xây dựng mà đặc biệt là sự xuất hiện của cầu Long Biên bắc qua sông Hồng. Từ năm 1918 trở đi, qua các tấm bản đồ được lưu giữ, có thể thấy Hà Nội đã có một mạng lưới đường phố chia thành 8 khu. Phần lớn công trình được xây dựng nối Thành cổ với sông Hồng. Đồng thời, Hà Nội đã mở rộng đáng kể đến phía Nam hồ Bảy Mẫu. Hồ Hoàn Kiếm trở thành trung tâm của đô thị và là ranh giới giữa khu phố cổ với những con phố nhỏ ngoằn nghèo và khu phố kiểu Pháp với những con phố ngăn nắp kiểu bàn cờ. Tốc độ đô thị hóa thời kỳ này cũng chưa đủ để lấy hết màu xanh của Hà Nội. Khi hòa bình lập lại, Hà Nội vẫn tự hào là thành phố xanh, thành phố của cây và mặt nước. Từ chỗ chỉ có một số vườn hoa nhỏ và Công viên Bách thảo, Hà Nội xây dựng thêm các Công viên Thống nhất, Thủ lệ, Tuổi trẻ, Nghĩa Tân…

Màu xanh của cây, của mặt nước mất nhanh nhất vào giai đoạn phát triển ồ ạt gần đây. Trong quy hoạch năm 1998, chỉ tiêu cây xanh nội thành tính trên đầu người là 7m2, dự kiến chỉ tiêu này tăng lên 16m2 vào năm 2020. Song số liệu nghiên cứu cho thấy chỉ tiêu công viên trong khu vực nội thành chỉ còn 0,9m2/người. Trong khi các quận trung tâm không đủ điều kiện bố trí công viên thì những quận mới phát triển cũng không có công viên trong đồ án quy hoạch chi tiết. Nhiều nơi có cảnh quan đẹp không được quy hoạch thành công viên mà lại bố trí xây dựng khu đô thị mới. Công viên văn hóa, nghỉ ngơi hồ Tây, đã từng được nghiên cứu năm 1981, không còn được đề cập trong quy hoạch năm 1998. Tốc độ đô thị hóa nhanh cũng khiến nhiều làng thành phố, hồ ao, đồng ruộng nhường chỗ cho nhà cao tầng.

Không gian xanh xung quanh hồ Hoàn Kiếm như một điểm nhấn của Thủ đô (Ảnh: Phương An)

Ngày nay, Hà Nội đã phát triển tới hơn 3.300km2. Không gian xanh được đặt ra thành điểm nhấn cho một đô thị đặc biệt, được xác định là trung tâm chính trị – hành chính của quốc gia; là trung tâm kinh tế, văn hóa, giáo dục, khoa học quan trọng của cả nước. Không gian xanh của thành phố xanh chiếm tới 70% diện tích đất tự nhiên là toàn bộ khu vực nông nghiệp, lâm nghiệp, hệ thống sông, hồ, làng truyền thống và vùng đồi núi bảo tồn thiên nhiên Ba Vì, Sóc Sơn, Hương Tích. Vành đai xanh được hình thành dọc sông Nhuệ và sông Tô Lịch tạo vùng đệm cách biệt giữa khu vực nội đô với chuỗi đô thị mới dọc tuyến đường Vành đai 4. Đây sẽ là không gian mở kết hợp vui chơi, giải trí với bảo tồn vùng nông nghiệp sinh thái, cây ăn quả. Riêng hệ thống cây xanh đô thị sẽ chiếm tỷ lệ đáng kể trong 30% diện tích đất tự nhiên toàn thành phố dành cho phát triển đô thị nhằm nâng chỉ tiêu cây xanh lên 10-15m2. Theo nhiều chuyên gia quy hoạch, với khái niệm không gian xanh gồm cả ruộng lúa, đất nông nghiệp, rừng, mặt nước, công viên… tiềm năng xanh của Hà Nội là rất lớn, song mục tiêu khai thác và sử dụng lại khác nhau. Vì thế đáng quan tâm hơn cả vẫn là hệ thống công viên của thành phố, nơi có tác động mạnh nhất, gần nhất tới cảnh quan môi trường sống của người dân đô thị.

Tương lai thành phố bên sông

Cách đây chưa lâu, nội thành Hà Nội vẫn gói trong khu vực Nam sông Hồng. Qua cầu Chương Dương, Long Biên sang bờ Bắc, là sang địa giới huyện Gia Lâm, là ra ngoại thành Hà Nội. Vì thế, sông Hồng chưa được đánh giá đủ giá trị cảnh quan đối với một đô thị. Hay nói cách khác, Hà Nội đã “quay lưng” về phía sông Hồng. Thế “quay lưng” này càng được thấy rõ khi đô thị hóa tiến sang bờ Bắc sông Hồng.

Hồ Tây - Cổ Loa sẽ là trục cảnh quan của thành phố trong tương lai (Ảnh: Thu Giang)

Trước khi mở rộng địa giới hành chính, TP Hà Nội đã nghiên cứu đồ án quy hoạch phát triển thành phố hai bên sông Hồng. Đây là bước ý tưởng để từ đó hình thành quy hoạch và hệ thống các dự án. Quy hoạch cơ bản bao gồm 3 quy hoạch chính là thoát lũ, đê điều và xây dựng, trong đó trị thủy là yếu tố hàng đầu. Sau khi mở rộng địa giới hành chính, quy hoạch hai bên sông Hồng tiếp tục được lồng ghép trong quy hoạch chung xây dựng Hà Nội. Về định hướng tổ chức không gian, đô thị trung tâm sẽ phát triển hai bên sông Hồng và lấy sông Hồng kết hợp trục không gian hồ Tây – Cổ Loa làm trục cảnh quan chính của thành phố – cũng chính là sự kết hợp, lồng ghép đồ án quy hoạch này vào đồ án quy hoạch chung xây dựng Hà Nội. Dọc hành lang sông Hồng sẽ ưu tiên phát triển hệ thống công viên sinh thái, các tiện ích công cộng kết nối liên tục tới không gian mặt nước, không xây dựng công trình cao tầng quy mô lớn ảnh hưởng trục không gian hồ Tây – Cổ Loa và tăng dân số khu vực; bảo đảm an toàn thoát lũ, ổn định đời sống nhân dân; sử dụng sông Hồng như tuyến giao thông hàng hóa đường thủy và du lịch.

Tại các cuộc hội thảo khoa học về thành phố hai bên sông Hồng, nhiều nhà khoa học cho rằng, việc xây dựng thành phố hai bên sông, sử dụng công viên, cây xanh, mặt nước làm chủ đạo là ý tưởng hay, nhất là trong bối cảnh Hà Nội thiếu chỗ vui chơi, giải trí, hai bên bờ sông bị “tổn thương”, bị lấn chiếm cả về đất đai và môi trường. Trong khi đồ án quy hoạch vẫn chỉ là ý tưởng, hai bên sông Hồng tiếp tục phát triển tự phát, số lượng dân cư không ngừng tăng trong điều kiện không bảo đảm an toàn. Nguy cơ chỉ vài năm nữa, nếu không có phương án quản lý, bãi sông Hồng sẽ bị lấn chiếm và việc triển khai quy hoạch hay dự án sẽ hết sức khó khăn.